DE REYGHERE @ RISE RIGA 2025

Voor het derde jaar op rij organiseerde EIBF – de European and International Booksellers Federation –een congres, dat specifiek gericht is op boekhandelaars van over de hele wereld. Geen 5-dagen durend feest van literatuur, nee, wel 2 dagen intensief samenzijn met 300 andere gepassioneerde boekenliefhebbers en ideeën uitwisselen over hoe we het beste kunnen doen wat we doen.

Eind maart trokken we naar de Letse hoofdstad Riga. België bleek er nooit veraf, want de stad is bezaaid met hotels en cafés waar onze nationale trots rijkelijk vloeit. Als liefhebbers van couleur locale, zochten we het liever een tikkeltje verder en zo trokken we op verkenning doorheen de stad.

Die couleur locale mag je best letterlijk nemen. De kleurrijke straten en gevels van het kleine, historische Riga zorgen voor een vrolijke noot tussen de tientallen torentjes en kerken, die de stad rijk is. En ondanks dat opvallende palet, is dat niet het opmerkelijkste dat de architectuur van Riga bepaalt.

De opportune ligging van de stad aan het water maakte van Riga een belangrijke handelsstad. De lokale gilde en aristocratie was een onderlinge vete niet vreemd en die rijkdom verspreidde zich duidelijk over de hele stad. In de eerste helft van de 20^e eeuw was Letland helemaal mee in de architectonische stroom van het moment, de Jugendstil – bij ons beter bekend als de art nouveau.

Een dagje verkennen betekent als boekhandelaar ook de lokale collega’s gaan opzoeken. Riga wijkt van ons vertrouwde Brugge af als winkelstad zonder echte winkelstraten. In plaats daarvan verzamelen winkels zich in de vele winkelcentra die over de ruime omgeving van de oude stad zijn bezaaid. Toch vielen we de piepkleine cocktailbar-en-boekhandel Haibullin binnen, met het decadente interieur én gingen daarna langs bij oudgedienden in het vak Irina en Ainars – ooit begonnen met één boekhandel en intussen hoofd van een heus Lets boekenimperium met 38 filialen.

De mascotte van dat uit de kluiten gewassen familiebedrijf is de eigen bedrijfskat Rudis, samen met zijn maatje Rudite. Die literaire katten zijn in Letland niet zomaar een boekendingetje. Ze hebben er de status van nationaal symbool gekregen en dat mag duidelijk zijn. Internationaal stond Letland onlangs nog in de belangstelling met de film Flow, die met een Oscar voor beste animatiefilm bekroond werd. De zwarte katten zijn daardoor niet uit Riga weg te denken.

Toch gaat de geschiedenis van Letse katten al langer terug. Het straatbeeld is ermee bezaaid, maar een opmerkelijk kat heeft ook thuis gevonden op de toren van de uitvalsbasis van een rijke, historische handelaar. Die richtte de aars van het dakornament richting de overkant van de straat, naar het huis van de handelsgilde, die liever niets met de zakenman te maken had. De kat stond centraal in een conflict dat decennialang bleef aanhouden.

Boekhandelaars onder elkaar

Op naar de orde van de dag dan! Na een dagje sfeer opsnuiven, mochten we aan de ontbijttafel plaatsnemen tussen 298 andere boekhandelaars van heinde en verre. De derde editie van RISE blonk uit in internationale aanwezigheid. Voor het eerste jaar was een aanzienlijk deel van de aanwezigen ook van niet-Europese afkomst. Australiërs, Amerikanen, Afrikanen en Zuid-Amerikanen tekenden ook present.

Ook de diversiteit van boekhandels was groots in haar veelheid. Zo’n bijeenkomst bewijst nog maar eens dat elke boekhandel zijn eigen gezicht, karakter, omvang en geschiedenis heeft. Het biedt een ongelooflijke rijkdom om uit te putten en dat betekent ook: heel veel ideeën en ervaringen om uit te wisselen, heel veel zelfevaluatie en heel veel trots om deel uit te maken van een wereld, die zo verbindend werkt.

Het programma bestond op twee dagen vol panelgesprekken, keynotes, workshops, interviews en inspirerende pitches van collega’s over hoe zij hun zaken aanpakken, voor welke keuzes we in ons vak soms staan en technologische ontwikkelingen die voor de deur staan. Een vogelperspectief op het gegeven “boekhandel”, maar ook over mentaal welzijn onder collega’s, want hoe blijf je ook als persoon gezond tijdens het runnen van een uitdagende zaak?

Een aantal prominente boekenvakkers mochten het podium bestijgen. Zo maakten we kennis met Nadia Wassef van de Egyptische boekhandels Diwan. Met een groepje vrienden stichtte zij jaren geleden als vrouw een progressieve, literaire boekhandel in Caïro, wat op zich al een gedurfde zet was in een régime dat vrouwen minder ruimte geeft. Ze sprak over de vele uitdagingen, fouten, maar ook glorieuze momenten die ze meemaakte en verzamelde in haar boek “Shelf Life”.

Een opmerkelijke gast was de Oekraïense Oleksii Erinchak van boekhandel “Cenc”, wat in Oekraïne zoveel betekent als zingeving. Oleksii startte temidden de oorlog met Rusland in hartje Kyiv zijn nieuwe boekhandel, met 200% inzet. Hij vertelde over de omstandigheden waarin zij voor de bewoners van de belegerde stad een verschil proberen te maken, en hoe collega’s er elkaar ook mentaal steunen in een tijd waarin oorlogsgeweld een zware invloed heeft op de psyche. Hij toonde zich strijdvaardig en moedig en kreeg van de collega’s een staande ovatie voor zijn durf in hoe hij Cenc als platform gebruikt om een verschil te maken.

Ook Ramunda Lark Young van de Amerikaanse boekhandel Mahogany weet wat het betekent om je te vereenzelvigen met je boodschap. Als lid van de black community in Washington ontwikkelden zij een hele lijn merch waarmee hun klanten een statement konden maken. Elk jaar lanceren zij bijvoorbeeld een nieuw T-shirt met de slogan “Black books matter”. In een land waar het politieke klimaat het ook niet bepaald voor inclusie en diversiteit heeft, bieden zij een maatschappelijk antwoord op die onderdrukking.

Hi-tech tussen de low-tech

Het was ook duidelijk dat het vak een paar tegenstrijdigheden niet vreemd is. Want als we technologische innovatie onder de loep nemen, dan komen onderwerpen als online retail, social media en AI al snel op de voorgrond. Tegelijk zijn het net ook technologieën, die ons verder weg van onze kern kunnen brengen en dus omzichtig ingezet moeten worden.

Als fysieke boekhandels gaan we immers nog steeds liever met mensen om dan met pakketjes. En ondermijnt generative AI niet net de positie van auteurs, die ons de redenen geven om te bestaan? Uiteindelijk is een boekhandel toch net de brug tussen auteur en lezer. Social media stelt ons in 2025 ook opnieuw voor ethische vraagstukken, nu fake news en toxische discussies er welig tieren. Wij namen er al een stapje terug omwille van die bezwaren, anderen kunnen zich het runnen van hun zaak niet meer inbeelden zonder instagram.

Het stemt tot nadenken, hoe die technologieën en zakelijke keuzes op een gezonde en correcte manier geïmplementeerd kunnen worden. Het boekenvak laat zeker ruimte voor AI om interne processen te automatiseren. En zeker naar datagebruik kan het vak nog een stuk professionaliseren om boekhandels een kaart en kompas te geven om de zakelijke kant van het boek gezond te houden.

Tegelijk moeten we erover waken, dat het boek in dat alles centraal blijft staan. Uitdagingen in ons vak zijn vaak terug te brengen tot logistiek, budget en concurrentie met andere media en gigantische online retailers. Toch geloven wij erin, dat de zelfstandige boekhandel een unieke rol speelt in dat geheel. De plekken waar hongerige lezers zo dicht in contact kunnen komen met literatuur, hun eigen identiteit en hun hobby kunnen vieren zijn zeldzaam.

Zelf mochten we ook het woord nemen en ons unieke verhaal is uiteraard, de lange geschiedenis en de trouw aan onze waarden, die we over onze meer dan 135 jarige geschiedenis hebben kunnen bewaren. Het is een verhaal van bruggen bouwen, onze nek uitsteken, buiten onze eigen muren treden en boekenliefde verspreiden in onze nauwe omgeving. Wat vergt het om een leescultuur op gang te brengen? En hoe kunnen we vele connecties cultiveren om zo boeken op plekken te brengen waar ook mensen zijn en niet enkel omgekeerd? En de ultieme vraag, hoe gaan wij zorgen dat een 6e generatie van onze familie een toekomst heeft?

Bookshops for democracy

Dat boekhandels een niet onbelangrijke rol spelen, werd nogmaals ontegensprekelijk bewezen tijdens het panelgesprek “Bookshops for Democracy”. Met een knipoog werd de sessie aangekondigd als “a dictator’s worst nightmare”. Sloganesk als dat mag klinken, zit er veel in om bij stil te staan. Zeker in een tijd waarin Poetin, Trump, Xi en andere wereldleiders de planeet in partjes verdelen, worden boekhandels steeds meer gedwongen om keuzes te maken over welke waarden ze willen uitdragen.

Zo bewezen de panelleden in dit gesprek ook. Ramunda Lark Young stak opnieuw de borst stevig vooruit. Zij zet “Black books matter” op de agenda in een land waar diversiteit en inclusie met een brute streep uit het beleid werd geschrapt. Je niet neerleggen bij het discours van de dag, maar het in vraag stellen en ook andere stemmen laten horen. Het hoeft niet activistisch te heten, zolang het duidelijk is dat, die diversiteit aan stemmen nog steeds leeft, ook al wordt ze systematisch onderdrukt. Toni Morisson had het graag gehoord, echo’s van haar woorden galmden door de zaal.

Ook Fleur Sinclair uit het VK en Jan Smedh uit Zweden lieten een Europees licht schijnen op engagement tussen de boeken. Fleur was als afstammeling van de enige zwarte man in haar dorp altijd een vreemde eend in de bijt, maar door haar engagement en persoonlijkheid, heeft ze haar plaats gekregen in het stadscentrum van Sevenoaks, tot ze zelfs een bestemming werd voor pendelaars tussen Canterbury en London. In Zweden gaan ze er dan weer prat op om een superinclusieve en progressieve maatschappij te zijn, waarin kwaliteit van leven en mensenrechten het kompas van beleid richting helpen geven.

Boekhandels worden immers gebouwd op empathie, ze staan met beide voeten in de samenleving en weerspiegelen wat er in hun omgeving gebeurt. Literatuur biedt vensters op de psyche van anderen en daarin zit een wens tot “willen begrijpen”. Dat speelt zich af op sociaal en creatief vlak, maar zeker ook op politiek niveau. Onderdrukking schiet in boekhandels per definitie geen wortel.

Naast het verspreiden van kennis, is een deel van onze missie ook om ideeën te helpen vormen. Via kwalitatieve non-fictie kunnen individuen zich informeren en kennis opdoen over de uitdagingen waar de wereld voor staat. Vrijheid van meningsuiting betekent in een boekhandel kritisch denken, historisch perspectief, het debat voeren en het soms uitdagen. Zo kunnen we de actualiteit en de steeds vaker gevoerde “narratieven” kritisch tegen het licht houden.

Boekhandels zijn plekken van radicale empathie voor onze medemens. Hun identiteit wordt opgebouwd rond zoeken naar dialoog, nuance en samenhorigheid. En ook dat zijn waarden, die wij graag laten weerklinken doorheen de Brugse straten.

Strijdvaardig terug naar huis

Met een brein vol informatie en maag vol Letse buffetten zochten we na drie dagen Riga ons bed op. Veel slapen kwam er niet van. Niet enkel omdat we een vroege vlucht moesten halen, maar al die vragen, onderwerpen en meningen hadden hun tijd nodig om te bezinken. Ook ’s nachts komt een notitieboek dus goed van pas om de to-do lijst voor thuis weer aan te vullen.

Wat nemen we mee van onze collega’s? Vooral dat het boek ook onder mensen die er elke dag duizenden in handen krijgen, altijd nieuw voer geeft om te inspireren. Dat we goed op de hoogte zijn van wat leeft onder mensen en in de wereld. Dat we geven om de mensen om ons heen, met een oprechtheid waar iedereen het warm van zou krijgen.

En waar komt dat vandaan? Omdat we dagelijks blootgesteld worden aan meeslepende verhalen, de dromen van anderen leren kennen, maar ook de uitdagingen waar ze voor hebben gestaan. Omdat we elk mogelijk perspectief aangeboden krijgen van experts terzake. Omdat we zien hoe lezers reageren op wat ze lezen en hoe hen dat verrijkt.

Zoiets klinkt misschien romantisch en vluchtig, maar het is net dat wat het sociaal weefsel verrijkt en waar wij als boekhandel ook aan willen bijdragen. Relevant zijn voor onze omgeving enerzijds, maar ook het pure leesplezier van boeken helpen verspreiden.

Want die fonkeling in de ogen van iemand, die de mond vol is van het laatste boek dat ze hebben gelezen is niet minder dan pure magie!

Thomas Barbier
Riga - Brugge 28/03/2025

(foto's ook door Thomas Barbier)